Dalende rendementen op staatsleningen brengen pensioenen in gevaar

Volgens een overzicht van De Nederlandse Bank beleggen de Nederlandse pensioenfondsen ongeveer een kwart van hun vermogen in Europese staatsobligaties.

Volgens een recenter overzicht hebben Nederlandse pensioenfondsen voor 215 miljard euro belegd in staatsobligaties van eurozone-landen (incl. Nederland). Dat is 22,5% van het totaal belegde vermogen (959,6 miljard).

De laatste maanden zijn de rendementen op staatsleningen van eurozonelanden flink gedaald. Griekenland betaalt momenteel minder dan 6% rente. Spanje en Italië ongeveer 2,5%. Frankrijk ca. 1,5%. Duitsland minder dan 1,2% en Nederland betaalt nog maar 1,32% rente.

De gemiddelde rente, die eurozonelanden op 10-jaarsleningen betalen was in juli 2011 nog 4,59% (Bron: DNB). In december 2013 was de gemiddelde rente gedaald tot 3,31%.
In juni 2014 bedroeg de gemiddelde eurozone-rente 2,28%. Dat is nog net iets hoger dan de 2,10% van december 2012.
In de onderstaande grafiek wordt duidelijk dat het rendement op staatsobligaties de laatste jaren daalt.

De waarde voor juli 2014 zal weer iets lager liggen dan de 2,28% van juni 2014.

Het theoretische rendement van de 251 miljard, die pensioenfondsen hebben belegd in eurozone-staatsobligaties, bedroeg in juli 2011 nog 9,8 miljard euro.
In juni 2014 is dat theoretisch rendement gehalveerd tot 4,9 miljard euro.

Gelukkig lenen de eurozonelanden steeds meer en kunnen de pensioenfondsen steeds meer staatsobligaties kopen. Het rendement van de investeringen (de kwaliteit) daalt, maar gelukkig neemt het volume (de kwantiteit) nog altijd toe.

Lagere rente, lagere rendementen, lagere EROEI

De rente staat overal ter wereld op recordlaagte. Het was nog nooit zo goedkoop om geld te lenen. Centrale banken (de FED, de ECB, de Bank of Japan) lenen geld bijna renteloos uit om de economie te stimuleren. Landen met hoge schulden en een krimpende economie, zoals Griekenland betalen veel minder rente op hun leningen dan 2 jaar geleden. Italië betaalt slechts 0,5% rente op een staatslening met een looptijd van 6 maanden. De Nederlandse overheid leent zelfs tegen negatieve rente.

Diminishing Returns
Het gevolg van die lage rente is dat de rendementen op investeringen ook steeds lager worden. Je kunt zonder grote risico’s veel geld lenen voor investeringen, die nauwelijks rendement opleveren. Speculatie met grondstoffen, edelmetalen of bitcoins bijvoorbeeld. Zolang het rendement maar ietsje groter is dan de rente, die de bank rekent.
Oliemaatschappijen kunnen zonder al te veel rente te betalen geld lenen voor projecten om moeilijk winbare olie en gasvoorraden te ontginnen. Het hoeft geen groot rendement op te leveren. Zolang de olieprijs maar net iets hoger is dan de produktiekosten.
Ondertussen maakt het midden- en kleinbedrijf kennis met “diminishing returns”. Winkels die op zondag opengaan, verhogen hun omzet met een paar procent. Maar daar staan ook hogere (loon)kosten tegenover. Het netto-rendement van koopzondagen is waarschijnlijk negatief.
Ook andere sectoren (bouw, toerisme en entertainment) zien de winst (het rendement van investeringen) teruglopen door de economische recessie en lagere koopkracht.

Dalende Energy Return On Energy Invested (EROEI)
De rentedaling en de daling van rendementen treden op in een tijd waarin het netto-rendement van energie-opwekking ook afneemt. Dertig jaar geleden leverde eeninvestering van 1 vat aardolie nog een 20-voudig rendement op: de Energy Return On Energy Invested (EROEI) bedroeg toen 20:1.
Tegenwoordig levert investeren van één vat aardolie in de exploitatie van teerzand nog maar 3 vaten aardolie op. De EROEI van teerzandolie bedraagt slechts 3:1.
Voor de winning van diepzee-olie en de winning van schaliegas is het netto-energie-rendement waarschijnlijk ook dik onder de 10:1. Precieze berekeningen zijn moeilijk te maken.

In mijn ogen is het geen toeval dat de rente op leningen en het rendement van investeringen door het bedrijfsleven tegelijkertijd dalen met het gemiddelde rendement van energie-opwekking. Dalende rente en rendementen zijn een direct gevolg van de lagere energierendementen waar we het tegenwoordig mee moeten doen.
Aangezien de Energy Return On Energy Invested (EROEI) steeds verder zal dalen, verwacht ik niet dat de rente en het gemiddelde rendement van het bedrijfsleven veel zullen stijgen. Er is geen reden tot optimistische economische voorspellingen.

Geld lenen wordt steeds goedkoper en makkelijker

De Nederlandse overheid kan geld lenen tegen negatieve rente: de beleggers betalen rente om aan Nederland geld uit te lenen.
Ook kortlopende Duitse staatsleningen hebben tegenwoordig een negatieve rente.
Kennelijk wordt het voor overheden steeds makkelijker om geld te lenen.

Op dit overzicht van tradingeconomics.com kun je zien dat de rente, die België betaalt voor een 10 jaarslening, afgelopen jaar met 1,9% daalde tot 2,5%. Vrijwel alle landen in het overzicht betalen nu een lagere rente dan vorig jaar.
Alleen Zuid-Afrika, Spanje en Griekenland betalen nu een hogere rente.

De rente die Nederland betaalt voor leningen met een looptijd van 10 jaar was in 1992 nog 8%. In juni 2012 nog maar 1,5%.

(bron: tradingeconomics)

Pensioenfondsen, die traditioneel veel beleggen in staatsobligaties, zien door deze rentedaling hun rendementen en dekkingsgraad snel dalen. Binnenkort zullen veel pensioenfondsen de pensioenuitkeringen gaan verlagen en de premies gaan verhogen.

De lage rente wordt mede veroorzaakt doordat de centrale banken heel makkelijk geld uitlenen, tegen zeer lage rente.
De Britse centrale bank (Bank of England) hield de rente in 1990 nog op 15% (!!). Die rente is gestaag gedaald tot maart 2009 toen de Bank of England de rente verlaagde tot 0,5%.

(bron: tradingeconomics)

Ook de Europese Centrale Bank (ECB) heeft het lenen van geld zeer goedkoop gemaakt. De rente daalde van 4,75% in 2000 tot 0,75% in de zomer van 2012.

(bron: tradingeconomics)

De centrale banken in de wereld, zoals de ECB, de Amerikaanse FED en de Bank of England lenen enorme bedragen uit tegen zeer lage rente. Daardoor groeit de hoeveelheid geld in de wereld sterk.
Er is nu meer geld op de wereld dan ooit tevoren. En de totale schuldenlast van de wereld is ook hoger dan ooit tevoren.

Het is voor Westerse landen makkelijk om duur voedsel zoals mais en soja te kunnen kopen op de wereldmarkt. Ze hebben immers geld genoeg.
Westerse landen hebben ook weinig moeite om dure olie of Russisch aardgas te kopen: de centrale banken kunnen onbeperkt geld uitlenen aan banken en staatsobligaties opkopen.
Het lijkt een eenvoudig truukje: zelf geld drukken en dat ruilen tegen voedsel en grondstoffen van andere landen. En nu maar hopen dat die andere landen onze dollars, ponden en euro’s blijven accepteren.

Er is geen kredietcrisis, maar een rendementscrisis

Banken lenen minder geld uit aan bedrijven.
Banken geven minder makkelijk een hypotheek dan vroeger.
Het lijkt alsof er een tekort is aan krediet.

Als je wat verder kijkt, ontdek je dat er genoeg krediet is.
De ECB heeft bijvoorbeeld 1000 miljard euro tegen zeer lage rente uitgeleend aan Europese banken. Het grote probleem is dat het uitlenen van die miljarden geen rendement meer oplevert voor de banken.

Er worden nog altijd huizen gebouwd, ook in Nederland. Maar iedereen weet dat die huizen de komende jaren minder waard worden. Het kopen van een huis is momenteel een verliesgevende onderneming… dat weten de banken ook.

De industriële produktie in Europa daalt. Bedrijven investeren nog wel in machines om te besparen op personeelskosten, maar niet in uitbreiding van produktiecapaciteit. Uitbreiding van produktiecapaciteit levert de komende jaren geen rendement op… dat weten de banken ook.

Overheden lenen nog altijd van banken. Staatsleningen van betrouwbare landen, zoals Duitsland en Nederland, zijn zeer gewilde investeringen. Iedereen wil wel geld uitlenen aan de keurige Nederlandse en Duitse regering. Maar daardoor zakt de rente op die staatobligaties naar belachelijk lage nivo’s.

Duitsland betaalt slechts 1,2% op 10-jaars obligaties; Nederland 1,6%.
Een bank die vorig jaar 1 miljard euro investeerde in Duitse staatsobligaties met een looptijd van 10 jaar, krijgt jaarlijks 30 miljoen euro aan rente uitgekeerd. Dezelfde investering van 1 miljard euro in Duitse obligaties levert nu nog maar 12 miljoen op: 18 miljoen euro minder dan vorig jaar.

Amerikaanse 10-jaars obligaties leveren voor banken slechts 1,47% rente op. Dat was een jaar geleden nog 3% en 5 jaar geleden nog 5%.

Als je 5 jaar geleden $1 miljard uitleende aan de Amerikaanse regering, dan kreeg je elk jaar $50 miljoen aan rente uitgekeerd.
Tegenwoordig krijg een bank voor diezelfde investering van $1 miljard nog maar $14,7 miljoen: $35 miljoen minder dan 5 jaar geleden.

Huizen die nu gebouwd worden, zijn over een jaar minder waard, dat weten banken ook. Er worden minder hypotheken verstrekt en er worden steeds lagere hypotheken verstrekt. Bovendien moeten de banken genoegen nemen met een lagere rente. En steeds meer leningen worden niet terugbetaald.
Het verdienmodel van banken en pensioenfondsen is in elkaar gestort. Van Griekse banken, Spaanse banken en ook van alle andere banken.

De bankencrisis is een rendementscrisis. En die is het gevolg van het einde van economische groei.

Historisch lage rente: meer lenen, Jan Kees

Het kabinet gaat fors bezuinigen. Je vraagt je af waarom. Het kabinet kan nl. heel makkelijk geld lenen. De rente op Nederlandse staatsobligaties is historisch laag: slechts 2,2%.

Waarom zou je bezuinigen op Defensie, waarom op studiefinanciering?
Je kunt miljarden lenen op de internationale markten tegen een rente, die lager is dan de inflatie.
Je kunt die 2,2% rente makkelijk betalen van de stijgende aardgasbaten. De prijs van aardgas steeg het afgelopen jaar 30%. Zelfs als we minder aardgas exporteren, stijgen de opbrengsten nog altijd.

Je zou met het geleende geld aardolie kunnen kopen. Supertankers vol aardolie. De olieprijs is al een stuk gedaald: $78 voor een vat WTI of $103 voor een vat Brent. Ik maak me sterk dat de prijzen volgend jaar of over 2 jaar veel hoger zullen liggen.
Of je koopt goud. Dat zal toch ook wel zijn waarde behouden. 😉

Kom op Jan Kees, leen gewoon wat meer geld op de kapitaalmarkt en maak de kiezers blij. De volgende verkiezingen zijn pas in 2014 en daarna zien we wel weer verder.