Europa wordt steeds afhankelijker van aardgasimport

In januari 2012 werd er in Europa 31,2 miljard m³ aardgas gewonnen. Vijf jaar later in januari 2017 was de Europese aardgasproductie afgenomen tot 26,3 miljard m³ aardgas. Een afname van 15%.
De getallen hierboven zijn afkomstig uit de JODI Gas World database. Voor de berekening heb ik de cijfers van alle Europese landen, die betrouwbare gasproductiedata rapporteren, met uitzondering van Rusland opgeteld.

Uit dezelfde database kun je de totale Europese gasimport berekenen. In januari 2012 importeerde Europa 60,6 miljard m³. In januari van dit jaar bedroeg de import 69,6 miljard m³: een stijging van bijna 15%.

De grafiek hieronder toont de maandelijkse hoeveelheid aardgas, die in Europa gewonnen wordt en ingevoerd wordt.
De dikke doorgetrokken lijnen in de grafiek geven het voortschrijdend gemiddelde over 12 maanden weer.

Bij deze cijfers wil ik nog even opmerken dat de prijs van het geïmporteerde aardgas tussen 2012 en 2017 flink is gedaald.
In januari 2012 kostte Russisch aardgas 9,55 euro per Miljoen BTU’s (British Thermal Unit). In januari 2017 kostte dezelfde hoeveelheid Russisch gas nog maar 4,84 euro; iets meer dan de helft.

Er worden nog altijd nieuwe gaspijpleidingen aangelegd om aardgas uit Rusland, Centraal-Azië, Iran en Qatar naar de aardgasverslaafden in Europa te brengen. Maar het is niet zeker, dat die pijpleidingen ook voltooid zullen worden en in gebruik genomen zullen worden. Het is wel zeker dat de aardgasproductie in Europa verder zal gaan afnemen. Nederland, Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk zijn peak-aardgas al gepasseerd.

Is een Europees leger het antwoord op de Russische dreiging?

In Europa gaan stemmen op om een Europees leger te vormen en om de defensie-uitgaven flink te verhogen. Men acht de kans reëel dat de nieuwe Amerikaanse president Trump troepen en wapens uit Europa zal terugtrekken. Als de Europese landen deze zelf niet meer in stelling brengen, dan zou Rusland haar invloedssfeer kunnen uitbreiden en net als in 1945 grote delen van Oost-Europa militair kunnen bezetten.

Europese landen, die de defensie-uitgaven willen verhogen kunnen dat onafhankelijk van Brussel besluiten. Als Nederland miljarden in nieuwe onderzeeërs wil investeren, dan is een meerderheid in de Eerste en Tweede Kamer voldoende. Elke lidstaat van de Europese Unie beslist nu zelf over haar defensie-uitgaven en ook over de inzet van het leger.

Om de Russische dreiging in Oost-Europa het hoofd te bieden overwegen sommigen de vorming van een Europees leger, dat onafhankelijk van de nationale regeringen zonder tijdverlies kan worden ingezet om de soevereiniteit van de lidstaten in Oost-Europa te beschermen.

Vorming van een Europees leger
De pleitbezorgers van een Europees leger vrezen dat president Putin de Sovjet-Unie wil heroprichten en de Baltische Staten, Wit-Rusland en Oekraïne wil inlijven bij Rusland.
Het Europese leger zal dan wellicht worden gevormd uit legeronderdelen van de lidstaten van de Europese Unie.

Ik kan me voorstellen dat de Nederlandse Luchtmobiele Brigade onderdeel wordt van het Europese leger. Het zal een troepenmacht worden, die snel verplaatst kan worden naar Oost-Europa en direct inzetbaar is. Het Europees leger kan dan zonder tussenkomst van de nationale regeringen van de lidstaten worden ingezet. Mochten Russische troepen in Oekraïne oprukken naar Marioepol of in Letland naar Riga, dan kan het gezamenlijk Europees leger de opmars stuiten en de vorming van een nieuwe Sovjet-Unie voorkomen.

Zijn er nog meer scenario’s denkbaar waarbij het Europese leger kan worden ingezet?
Bij een MH-17-achtig incident kunnen eenheden van Europees leger naar de rampplek worden gebracht als hulpverleners en voor het veilig stellen van bewijsmateriaal.
Het Europees leger kan ook worden ingezet om grote groepen vluchtelingen aan de Europese buitengrens tegen te houden. Of om Europese instellingen te beschermen tegen terroristische aanslagen

Ik kan me ook goed voorstellen dat Europese militairen om vrachtauto-blokkades op essentiële snelwegen verwijderen en worden ingezet om te voorkomen dat grote betogingen in Europese hoofdsteden escaleren. En daar begint het te wringen. Willen we een Europees leger onder centraal gezag dat kan worden ingezet in de individuele lidstaten?

Kan het Europees leger in actie komen als een nationale regering van één van de lidstaten zich na verkiezingen of een referendum probeert te onttrekken aan de macht van Brussel?
In 1956 vielen troepen van het Warschau-pact Hongarije binnen om te voorkomen dat de nieuwe Hongaarse premier Nagy het land zou losweken uit de Russische invloedssfeer. In 1968 werd de Praagse Lente de kop ingedrukt door tanks uit de overige lidstaten van het Warschaupact.

Is het denkbaar dat eenheden van het Europese leger door Brussel worden ingezet als een van de lidstaten dreigt de Europese Unie te verlaten of een eigen munteenheid dreigt in te voeren? Kan de Europese Unie na de vorming van een Europees leger naar analogie van het Warschaupact uitgroeien tot een legermacht van het Brussel-pact?

De vorming van een Europees leger brengt risico’s op ontsporing met zich mee. Het plaatsen van een grote legermacht, gefinancierd met belastinggeld, onder het centrale gezag van een kleine elite vind ik een gevaarlijke ontwikkeling. We zouden verstandiger moeten zijn.

Kees Alberts van de Sargasso-redactie heeft me geholpen om deze tekst goed leesbaar te maken.
Uiteindelijk besloot de redactie van Sargasso om dit stuk niet te plaatsen.

Nederland gaat afkicken van het aardgas

Over de eerste 10 maanden van 2016 werd er 40,46 miljard m³ aardgas gewonnen uit Nederlandse bodem. Dat is 35% minder dan vijf jaar geleden over de eerste 10 maanden van 2011. Het is eigenlijk ondenkbaar dat de Nederlandse aardgaswinning ooit nog op dat nivo (van 2011) zal terugkomen. Ik acht het waarschijnlijker dat de gasproduktie verder zal dalen.

Hieronder heb ik de gasproduktie over de eerste 10 maanden van de afgelopen zes jaar uitgezet.

Het is duidelijk dat Nederland steeds minder aardgas uit eigen bodem wint. Nederland gaat daarom steeds meer aardgas importeren. In de grafiek hieronder zie je de cumulatieve import van aardgas over de eerste 10 maanden van het jaar.

De stijging van de import over de afgelopen jaren kan natuurlijk niet blijven doorgaan. De hoeveelheid gas, die de exporteurs Noorwegen en Rusland, naar Nederland exporteren is beperkt. Op een gegeven moment zal de import van aardgas niet verder toenemen en een maximum bereiken. Daarna zal de import weer gaan dalen, omdat de exporteurs minder te exporteren hebben, of omdat importgas te duur wordt, of omdat het gasverbruik in Nederland daalt.

Op Tweede Kerstdag keek ik voor de gein nog eventjes op de website van Gas Infrastructure Europe om te kijken hoe groot de bovengrondse Nederlandse aardgasvoorraad eind 2016 is.
Volgens de website zat er op 23 december nog voor 86,3 TeraWattuur (TWh) aan aardgas in de Nederlandse gasvoorraad. Dat is 10% minder dan het gemiddelde (over de afgelopen 6 jaar) op 23 december.

Het lijkt mij logisch dat door beperking van de gaswinning uit eigen bodem er meer gas uit de opgebouwde voorraad wordt verbruikt. Ik heb ook een grafiekje gemaakt van de hoeveelheid aardgas, die in de eerste 23 dagen van december uit de Nederlandse bovengrondse gasvoorraad wordt verbruikt. Het is een interessant plaatje.

In december 2016 tappen wij Nederlanders vier keer zoveel aardgas uit onze voorraad als in de jaren 2011 t/m 2013.
Is dat verstandig? Is er nu nog genoeg voorraad over voor een Elfstedenwinter?

Een handjevol mensen beslist over de inzet van de aardgasreserves en over de hoeveelheid aardgas, die we uit eigen bodem winnen. Het is overduidelijk dat Nederland moet afkicken van het aardgas. Het is de vraag of we daar nog tien jaar de tijd voor hebben of dat we echt haast moeten maken.

Minder Gronings aardgas, dus meer gas kopen van Gazprom

In 1959 werd er in Slochteren aardgas gevonden. Enkele jaren later bleek dat er echt heel veel aardgas in de Groningse bodem zat. Nederland schakelde tijdens de jaren 60 snel over van steenkool naar aardgas. Er werden duizenden kilometers gasleiding gelegd en geleidelijk werd de steenkoolwinning in Zuid-Limburg afgebouwd.
Die enorme gasbel, vol met fossiele zonne-energie, zijn we in hoog tempo aan het opstoken. We zijn verslaafd geraakt aan het comfort van de centrale verwarming. Onze generatie staat dagelijks onder een lekkere warme douche, alsof het aardgas nooit op zal raken.
Het aardgas raakt natuurlijk wel een keertje op. Maar je hoort eigenlijk nooit iemand voorrekenen hoeveel jaar we nog kunnen genieten van het Groningse gas.
Er zijn wel tekens aan de wand waaruit we kunnen afleiden dat de voorraad begint op te raken.

De afgelopen jaren wordt de aardgaswinning in Groningen beperkt. Officieel om het aantal aardbevingen te beperken. Maar waarschijnlijk speelt ook mee dat de druk in het Groningse gasveld te laag begint te worden. Bij alle winplaatsen zijn inmiddels compressoren geplaatst om de druk in het leidingnet op peil te houden. En de laatste jaren is men begonnen om het gashoudend gesteente te “fracken” (ondergronds openbreken met vloeistof onder hoge druk). Dit om het gas sneller te laten vrijkomen.
Daarnaast zien we een trend om nieuwbouwhuizen niet langer op gas aan te sluiten. Het aantal gasloze huizen neemt gestaag toe. Mijn buren werden gasloos door een elektrische boiler en een houtkachel te kopen. Ik overweeg zelf een zonneboiler aan te schaffen.

In Nederland is aardgas de belangrijkste brandstof en we kunnen niet in 5 jaar tijd massaal overstappen op een andere brandstof. Als ons eigen aardgas op is, zullen we gewoon aardgas gaan importeren. Als we dat goedkoop inkopen en een deel daarvan met winst verkopen, kunnen we er zelfs aan verdienen. Dat is het idee achter de gasrotonde.
Ik kan niet precies voorspellen wanneer Nederland afhankelijk wordt van buitenlands gas. Maar ik kan wel laten zien dat Nederland steeds minder gas uit eigen bodem haalt en steeds meer importeert.

De Russische aardgasproducent Gazprom merkt al dat de Nederlandse gasproduktie daalt en de import stijgt. Gazprom meldde deze week dat de gasexport naar Europa in het eerste kwartaal steeg met 49% t.o.v. het eerste kwartaal van 2015: 58 miljard m³ tegenover 39 miljard m³ in 2015.

De prijs van aardgas is momenteel erg laag. Russisch aardgas kostte in juni 3 euro 60 per miljoen BTU (British Thermal Unit) en dat is goedkoper dan in juni 2001. Bij die prijs is de oplopende gasrekening geen groot probleem. Dat de Nederlandse bevolking steeds afhankelijker wordt van buitenlands aardgas dat over duizenden kilometers wordt aangevoerd, vind ik een groter probleem. Noorwegen exporteert maandelijks tussen de 8 en11 miljard m³ naar West-Europa en Noorwegen zal dat nog jarenlang blijven doen. Maar die hoeveelheid gas zal Nederland moeten delen met de andere West-Europese landen.
De Russische gasexport naar Europa is groter 14 tot 21 miljard m³ per maand. Maar die export is niet zo zeker. Rusland kan de gasexport beperken als reactie op Westerse provocaties of juist om Europese landen te dwingen tot concessies, inzake Oekraïne of de bouw van een raketschild. Rusland kan er ook voor kiezen om een groter deel van het exportgas aan andere klanten (Turkije of China) te verkopen ten koste van de export naar West-Europa.

Moet de overheid het voortouw nemen bij het afkicken van aardgas? Ik zou er niet op rekenen. Ik merk er voorlopig nog helemaal niets van.
Mijn advies aan de lezers: probeer zelf alvast je gasverbruik te beperken. Ga elektrisch koken, isoleer je huis en verwarm alleen nog de kamer waar je in bent. Ga sparen voor een zonneboiler en denk na over een alternatieve manier om je huis te verwarmen. Dan is het makkelijker om over een aantal jaar helemaal te stoppen met gas.

Energieverbruik en energievoorziening in Europa nemen af

In de afgelopen 10 jaar is het energieverbruik in Europa gedaald.
Het eerste voorbeeld dat ik wil laten zien is Groot-Brittannië. In de grafiek hieronder staat het energieverbruik per inwoner weergegeven.

Sinds 2006 is het energieverbruik per inwoner afgenomen met 20%: van 3,72 ton olie-equivalent naar 2,93 ton olie-equivalent.
Voor een deel komt dit lagere energieverbruik door energiebesparing. Auto’s zijn zuiniger geworden, net als lampen en elektrische apparaten. En gebouwen zijn beter geïsoleerd.
Voor een ander deel komt het door een afname van energieverslindende economische activiteiten, zoals de bouw, de mijnbouw en zware industrie.

In Nederland zien we eenzelfde ontwikkeling.
In 2006 verbruikte een inwoner van Nederland 5,85 ton olie-equivalent aan energie. In 2015 was dat 4,85 ton olie-equivalent: 17% minder.

Mijn laatste voorbeeld is Griekenland. Daar bedroeg het energieverbruik in 2006 nog 3,07 ton olie-equivalent per inwoner. Afgelopen jaar in 2015 was dat nog maar 2,39 ton olie-equivalent.

Het energieverbruik is gelijk aan de energievoorziening
De hoeveelheid energie, die de gemiddelde Brit verbruikt, is precies gelijk aan de hoeveelheid energie, die voor hem of haar beschikbaar is. Het is heel makkelijk om te beweren, dat de gemiddelde Brit in 2014 of2015 de verwarming hoger had kunnen zetten of meer kilometers had kunnen rijden. Maar dat is een loze en onbewijsbare bewering.
De voorraad opgeslagen energie, in de vorm van opgeslagen aardgas, aardolie-produkten of steenkool is in de afgelopen 10 jaar niet noemenswaardig veranderd. Dus is het energieverbruik feitelijk gelijk aan het energie-aanbod ofwel de energievoorziening.

We zien dus dat de energievoorziening in Europese landen de afgelopen 10 jaar is afgenomen. We kunnen als verklaring aanvoeren dat (zie hierboven) dit komt doordat auto’s, lampen en elektrische apparaten zuiniger zijn geworden. En dat huizen beter geïsoleerd zijn. En dat Europa bewust gekozen heeft om energieverslindende activiteiten, zoals bouw en zware industrie te laten krimpen. Maar ik vraag me af of dat klopt.

Ik denk dat de krimp van zware industrie, bouw en mijnbouw en gevolg zijn van de krimpende energievoorziening van Europa. Door energiebesparende maatregelen in huishoudens heeft Europa nog geprobeerd om meer energie over te houden voor economische activiteiten, zoals mijnbouw en bouw. Maar dat is niet gelukt.
In de afgelopen 10 jaar is het energieverbruik in China, India en andere ‘opkomende economieën” flink gestegen. En een deel van de energie (aardolie, steenkool en aardgas), die vroeger door Europeanen werd verbruikt, gaat tegenwoordig naar Chinezen, Indiërs, Arabieren en Pakistanen.
De totale hoeveelheid energie, die de wereld verbruikt is in het laatste decennium alleen maar gestegen. Maar een steeds kleiner deel van die beschikbare energie komt terecht in Europa.

Het komend decennium zal de hoeveelheid energie, die de wereldbevolking verbruikt, niet verder groeien, maar krimpen. Dat betekent dat ook in China, India, Brazilië enzovoorts, het energieverbruik zal gaan dalen. In Europa zal de dalende trend zich voortzetten. Maak je borst maar nat.

Aardolieverbruik in Europa sinds 2006 met 15% afgenomen

In 2006 verbruikten de gezamenlijke raffinaderijen in Frankrijk, Duitsland, Nederland, Spanje, Italië en het Verenigd Koninkrijk gemiddelde 10,8 miljoen vaten aardolie per dag. Over 2015 is het gemiddelde dagelijks verbruik van aardolie door raffinaderijen in voornoemde landen afgenomen tot 9,1 miljoen vaten. M.a.w. het olieverbruik was afgelopen jaar 15% lager dan in 2006.
De bron voor deze cijfers is de JODI-database, die maandelijks cijfers publiceert over olieproductie, olieverbruik en import en export van aardolie.
In de grafiek hieronder is de gemiddelde olie-inname door raffinaderijen in een aantal belangrijke Europese landen over de afgelopen 10 jaar weergegeven.

In het jaar 2015 is het aardolieverbruik weer iets gestegen t.o.v. 2014 en 2013; vermoedelijk een gevolg van de sterk gedaalde olieprijs.

In sommige Europese landen is het olieverbruik niet gedaald, maar lichtjes gestegen. Dit is het geval in Spanje en Nederland.
In Spanje lag het olieverbruik door raffinaderijen in 2015 met 1,296 miljoen vaten 7,6% hoger dan in 2006. In Nederland steeg het verbruik door raffinaderijen van 0,98 miljoen vaten per dag in 2006 tot 1,06 miljoen vaten per dag in 2015. Dat is een stijging van 8,1%. Waarschijnlijk is de lage olieprijs in het afgelopen jaar een belangrijke factor bij het gestegen verbruik.
De grafiek hieronder laat het gestegen olieverbruik in Spanje en Nederland zien.

In het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk en Italië is het olieverbruik door raffinaderijen gedaald sinds 2006.
In onderstaande grafiek is het olieverbruik van die landen sinds 2006 weergegeven.

In Duitsland lag het olieverbruik in 2015 16,9% lager dan in 2006. In Italië en het Verenigd Koninkrijk was de daling 27% en in Frankrijk zelfs 30%.
In Duitsland, Italië en Frankrijk is het olieverbruik in 2015, vermoedelijk vanwege de lage olieprijs, weer iets gestegen t.o.v. 2014.
Je zou kunnen beargumenteren dat het afgenomen olieverbruik in Europa, één van de factoren is, die zorgde voor de daling van de olieprijs na de zomer van 2014.

Of het olieverbruik in 2016 verder zal stijgen hangt af van een groot aantal factoren. Bij een forse stijging van de olieprijs zal het olieverbruik niet verder groeien. Maar als de prijs laag blijft (< $50 per vat) dan kan het verbruik in Europa nog iets verder toenemen.
Het Europees olieverbruik in 2016 hangt ook af van de koopkracht van de Europeanen. Als er een economische recessie komt, met oplopende werkeloosheid  en stagnerende lonen, dan zal het aardolieverbruik gaan dalen.