Staatsschuld in eurozone loopt verder op

Eurostat maakte afgelopen week bekend dat de totale staatsschuld van de eurozonelanden in het tweede kwartaal van 2015 was afgenomen van 92,7% naar 92,2% van het gezamenlijke Bruto Binnenlands Produkt van de eurozonelanden. Dat klinkt als goed nieuws. Maar als je naar de cijfers gaat kijken, dan zie je dat de totale staatsschuld van de eurozone gewoon groter is geworden.

In het tweede kwartaal van 2014 bedroeg de staatsschuld van de 19 eurozonelanden  9,30 biljoen euro. En in het tweede kwartaal van dit jaar bedraagt de schuld 9,46 biljoen euro: 160 miljard euro ofwel 1,7% hoger dan vorig jaar.

Het is allemaal leuk en aardig dat het BBP van de eurozonelanden hoger is geworden, zodat Eurostat kon spreken van een daling (de woorden Government debt fell in de titel van het persbericht). Maar de totale schuld is ook hoger geworden. En laten we niet vergeten dat in het verdrag van Maastricht is afgesproken dat de staatsschuld van eurozonelanden maximaal 60% van het BBP mag bedragen. Gemiddeld is de staatsschuld inmiddels 92,2% geworden.

Nederlandse staatsschuld iets lager geworden door creatief boekhouden
Afgelopen week meldde het CBS dat de Nederlandse staatsschuld iets lager is geworden! In het persbericht kun je lezen waarom.

Door meer van elkaar en minder op de financiële markt te lenen hebben decentrale overheden en het Rijk de overheidsschuld weten te verlagen. Sinds eind 2013 draagt het verplichte schatkistbankieren bij aan een lagere overheidsschuld. Dit komt doordat schulden tussen overheden onderling niet meetellen voor de overheidsschuld.

Doordat de leningen van lagere overheden (provincies, gemeenten en waterschappen) niet meetellen in de boekhouding lijkt het alsof de Nederlandse overheid minder schulden heeft. Door dit boekhoudkundig truukje bedroeg de staatsschuld in het tweede kwartaal van 2015 nog maar 67,1% van het Bruto Binnenlands Produkt. Ik heb eerder al eens geblogd over de creatieve rekenmethode waardoor het Bruto Binnenlands Produkt de afgelopen jaren kon blijven groeien.

Gelukkig speelt het CBS open kaart en meldt even verderop in het persbericht:

Was alles buiten de overheid geleend, dan zou de schuld 68,8 procent van het bbp bedragen.

Maar ja, zou iedereen het hele persbericht lezen?
Eurostat en het CBS doen erg hun best om met hun persberichten positief nieuws te brengen. Allebei de instellingen brachten naar buiten dat de schuldenberg van de overheid kleiner was geworden. Maar als je naar de cijfers achter het persbericht kijkt, dan zie je dat het slechts schone schijn is.

Nederlandse staatsschuld in 2014 met 4,7% opgelopen

In het eerste kwartaal van 2014 bedroeg de Nederlandse overheidsschuld 438,1 miljard euro. Een jaar later in het eerste kwartaal van 2015 is de staatsschuld met 4,7% verder opgelopen en bedraagt inmiddels 458,8 miljard.
Ik heb de cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek in een grafiek gezet.

Het merkwaardige is dat de inflatie in het afgelopen jaar minder dan 2% bedroeg. Terwijl de Nederlandse overheidsschuld met 4,7% toenam.
Is Nederland in het afgelopen jaar nu 20 miljard euro rijker geworden? Of zijn we juist armer geworden?
We weten dat er miljarden kubieke meters aardgas zijn verkocht aan het buitenland. En toch zijn we dieper in de schulden beland. Is er nu nog genoeg aardgas over om ooit uit de schulden te raken?

Oneconomische groei II: meer staatsschuld levert steeds minder op

Waarom leent de overheid eigenlijk kapitaal van banken?
Dat doet de overheid om te investeren in een beter en competitiever Nederland. Beter onderwijs leidt tot hoger geschoolde arbeiders. Betere gezondheidszorg brengt het ziekteverzuim omlaag. Betere infrastructuur maakt transport makkelijker en efficiënter. Maar zoals bij alle investeringen is er bij overheidsinvesteringen ook sprake van diminishing returns.
Een snelweg aanleggen zorgt voor heel veel tijdwinst. Die snelweg verbreden levert ook nog wel tijdwinst op, maar alleen tijdens de spits. En de snelweg nog een keer verbreden levert nog nauwelijks tijdwinst op.
Algemene gezondheidszorg leidt tot een lager ziekteverzuim en een hogere produktiviteit. Maar buitengewone gezondheidszorg voor bejaarden en gehandicapten levert voor de BV Nederland weinig op behalve dan een mooi humaan imago.

Het kapitaal dat de overheid leent van banken werkt verslavend. De overheid zal ook blijven lenen als dat eigenlijk niet meer nodig is. De financiële industrie is op haar beurt afhankelijk geworden van de makkelijk lenende overheid. De beide partijen kunnen niet meer zonder elkaar.
De nieuwste cijfers van Eurostat laten zien dat de Nederlandse overheid zich afgelopen jaar nog dieper in de schulden heeft gestoken. De totale Nederlandse staatsschuld steeg het afgelopen jaar met bijna 10 miljard euro naar 451 miljard.
Gelukkig is het Nederlandse BNP ook verder gestegen: met ruim 12 miljard euro naar 655 miljard.

Afnemend rendement op de oplopende staatsschuld
Als je de toename van het BNP deelt door de toename van de schuld dan kom je op een ratio van 1,26. Voor elke euro extra staatsschuld steeg het BNP met 1 euro en 26 cent. Dat klinkt goed, zeker omdat de Nederlandse overheid kan lenen tegen zeer lage rente (rente op 10-jaars-staatsleningen staat al onder de 0,3%). Als je het BNP van 2014 deelt door de huidige Nederlandse staatsschuld dan kom je op een cumulatief langlopend rendement van 1,46. In het verleden was dat cumulatief rendementen hoger.
In 2008 bedroeg de verhouding tussen BNP en de totale staatsschuld nog 1,83. En in 2011 leverde elke euro staatsschuld 1 euro 63 aan BNP op. In onderstaande grafiek is dat afnemende rendement goed zichtbaar.

De rente op Nederlandse staatsleningen daalt gestaag verder. En het rendement van die staatsleningen voor het Nederlands BNP daalt ook verder.
Dankzij de bankiers en centrale bankiers is er geld genoeg om te lenen. Er was nog nooit zoveel geld als nu. Maar helaas is er een gebrek aan rendement. Geld maken is hardstikke makkelijk. Geld op een nuttige manier besteden wordt steeds moeilijker.

Centrale banken zijn onafhankelijk en oncontroleerbaar, maar hebben grote macht

Afgelopen week besloot de Europese Centrale Bank om door kwantitatieve verruiming 1100 miljard euro in de economie van de eurozone te pompen.
Kwantitatieve verruiming is niet nieuw. Het is voor centrale banken de manier bij uitstek om de schulden in de reëele economie te verlagen. De centrale bank koopt schulden, die waarschijnlijk nooit meer terugbetaald zullen worden, op en zet ze op de balans. Omdat de centrale bank aan niemand verantwoording hoeft af te leggen, maakt het niet uit hoe groot de schuldenportefeuille van de centrale bank is. De centrale bank kan immers niet failliet gaan.

In de onderstaande documentaire wordt uitgelegd hoe de centrale Bank of Japan sinds de Tweede Wereldoorlog heeft geopereerd. Aanvankelijk volgde de Bank of Japan strikt de instructies van het ministerie van Financiën. Maar in de jaren 80 veranderde dat snel.
De Bank of Japan wilde onafhankelijk worden van het politieke ministerie van Financiën.

In 1997 lukte het de Bank of Japan om onafhankelijk te worden van de Japanse regering toen de Bank of Japan-wet werd aangenomen. De centrale bank van Nederland, De Nederlandse Bank, werd in 1998 onafhankelijk van de Nederlandse regering. En in 1999 werd de DNB onderdeel van het Europees Stelsel van Centrale Banken. In de praktijk ligt nu alle monetaire macht in Europa bij de ECB.
In artikel 104 uit het Verdrag van Maastricht staat het volgende:

“De centrale bank is in het geheel niet gehouden om de regering van krediet te voorzien, de centrale bank kan niet gedwongen worden zulk een krediet te verschaffen”. Door deze Europese wet is de ECB feitelijk een kopie geworden van de Amerikaanse Federal Reserve (FED).

De Nederlandse democratisch gekozen politici hebben in de afgelopen 20 jaar hun invloed op de economie en de hoeveelheid geld, die in omloop is overgedragen aan een klein groepje oncontroleerbare centrale bankiers, die ook niet afgezet of ontslagen kunnen worden.
Dat kleine selecte groepje bankiers besluit welke schulden worden opgekocht en hoeveel geld er uitgeleend zal worden tegen welke rente.

Centrale banken kunnen door veel geld uit te lenen een zeepbel of bubbel in de economie creëeren, zoals in Japan in de jaren ’80 of op de Europese huizenmarkt (in Spanje, Groot-Brittannië, Ierland en Nederland). Maar de centrale banken kunnen door de stroom van goedkoop krediet plots te staken een schuldencrisis of kredietcrisis veroorzaken.

De macht van het geld is tanende
Het lijkt alsof de centrale banken veel macht hebben over de economie en over onze toekomst. Maar dat is niet zo. De banken hebben alleen macht over het geld.
We kunnen ons in de lokale economie gemakkelijk aan de macht van de banken onttrekken. Je kunt een eigen munteenheid opzetten: in je eigen stad of in je eigen buurt. Je kunt diensten en goederen met vrienden en familie ruilen, zonder dat daar euro’s of dollars bij te pas komen. De mensen om je heen zijn misschien wel beter te vertrouwen dan de bankiers of de bestuurders van de Federal Reserve.
Je kunt je eigen voedsel gaan verbouwen, dat is zoiets als je eigen geld drukken. Als heel veel mensen hun eigen moestuintje beginnen of hun eigen energie gaan opwekken, dan is dat ook een soort van kwantitatieve verruiming.

Einde van de economische groei in Europa

De ECB houdt nauwgezet de groei van het Gross Domestic Product (GDP) ofwel het Bruto Nationaal Produkt van alle Europese landen bij. Elk kwartaal berekent de ECB op basis van die gegevens of de economie van de eurozone is gegroeid of gekrompen t.o.v. een jaar eerder.
Hieronder staan de gegevens van 1996 tot en met het tweede kwartaal van 2014 grafisch uitgezet.

De groei van het GDP vertoont een duidelijke negatieve trend over de laatste 18 jaar. Het moet nu toch aan iedereen duidelijk zijn dat een economische groei van 2% of meer er niet meer inzit.
Over de periode 2004 t/m 2008 was de gemiddelde groei 2,6% per jaar. Van 2009 t/m 2013 was de krimp gemiddeld 0,46%.

Dalend aardolieverbruik in Europa
Het einde van de economische groei in Europa gaat gepaard met een afnemend gebruik van aardolie. Hieronder heb ik het gezamenlijk aardolieverbruik van 20 Europese landen in de afgelopen 18 jaar uitgezet. De gegevens haalde ik uit de meest recente uitgave van de BP Statistical Review of World Energy.

In 8 jaar tijd is de hoeveelheid aardolie, die Europa verbruikt (zich kan permitteren) met 15% afgenomen.
Je mag zelf bedenken of het dalende olieverbruik de oorzaak is van de afgenomen economische groei of dat het een gevolg is van de lagere GDP-groei of krimp. De verschijnselen treden tegelijkertijd op en een causaal verband ligt voor de hand.

Begrotingstekort eurozone wordt steeds groter
In de grafiek hieronder heb ik de cijfers van de ECB over het begrotingstekot (c.q. begrotingsoverschot) van de 18 eurozone-landen uitgezet.
Ook in deze grafiek is een dalende trend zichtbaar: het begrotingstekort als percentage van het GDP wordt steeds groter.

In het tweede kwartaal van 2007 was er voor het laatst sprake van een begrotingsoverschot. Ondanks de hervormingen en bezuinigingen blijft het begrotingstekort de laatste jaren tussen de 3 en 4%. Minder groot dan tijdens de kredietcrisis, maar elk jaar dat er een tekort is loopt de staatsschuld van de eurozone-landen verder op.

Staatsschuld van de eurozone-landen blijft oplopen
In de laatste grafiek toon ik de oplopende staatsschuld van de eurozone-landen.
Voor de kredietcrisis bedroeg de gezamenlijke staatsschuld ca. 70% van het gezamenlijk GDP. De laatste 6 jaar is de staatsschuld opgelopen naar bijna 100% van het gezamenlijk GDP.

Als de regeringen van de eurozone-landen blijven werken met een begrotingstekort en het GDP niet verder groeit of zelfs kleiner wordt, dan zal de opgebouwde staatsschuld over een paar jaar meer dan 100% van het gezamenlijk GDP bedragen. Terwijl in het Verdrag van Maastricht is afgesproken dat de staatsschuld maximaal tot 60% van het GDP mag oplopen.
Nieuwe berekeningsmethodes voor staatsschuld of voor het GDP leiden tijdelijk tot mooiere cijfers, maar veranderen niets aan het onderliggende probleem van meer uitgeven dan er binnenkomt (begrotingstekorten).

De economie van Europa groeit niet meer. De hoog opgelopen staatsschuld zal nooit meer worden afgelost. De Europese regeringen kijken, misleid door economen, niet verder dan de volgende verkiezingen en schuiven ‘de tering naar de nering zetten’ gewoon voor zich uit… al jaren.

Orwelliaanse groei(3): naheffing uit Brussel een gevolg van herberekening?

Het wordt van alle kanten tegengesproken, o.a. door minister Dijsselbloem, maar misschien is de naheffing van 642 miljoen euro die de Europese Commissie oplegt aan Nederland mede het gevolg van de nieuwe manier waarop het Bruto Binnenlands Produkt berekend wordt, de “ESA 2010 methodology”.

Ik blogde al eerder over de nieuwe berekening van het Bruto Nationaal Produkt (ook wel Bruto Binnenlands Produkt (BBP) of Gross Domestic Product (GDP) genoemd). Door de herberekening tellen Research en Ontwikkeling en de aanschaf van wapens voortaan mee als investering in de economie. Ook de inkomsten uit de verkoop van drugs (de omzet van coffeeshops) tellen voortaan mee.

Dankzij het hogere BBP is het begrotingstekort van de Nederlandse overheid nu flink gedaald tot 2,3%. In april van dit jaar was het volgens de oude berekeningsmethode nog 2,5%.
De Nederlandse staatsschuld bedroeg in april (volgens de oude berekening) 73,5%. Maar nu volgens de de “ESA 2010 methodology” is het nog maar 68,6%.

Premier Rutte zegt tegen de media:”We gaan het tot de bodem uitzoeken en natuurlijk gaan we hierover de discussie met de Europese Commissie aan. Daar ga ik niet op vooruit lopen.”
Maar Rutte roept altijd dat zij het tot de bodem zullen uitzoeken. Dus voorlopig horen we er niets meer over.

Het lijkt me onwaarschijnlijk dat Nederland gaat weigeren om de naheffing te betalen. Dat zou nl. tot gevolg kunnen hebben dat de restitutie van teveel betaalde bijdragen van Frankrijk en Duitsland, respectievelijk 1 miljard en 780 miljoen euro, ook niet doorgaat.

Minister Dijsselbloem kan overigens heel eenvoudig een kortlopende staatslening van 640 miljoen euro uitschrijven. Dat levert misschien wel wat extra inkomsten op, want de Nederlandse regering kan nog altijd geld lenen tegen negatieve rente.
Hoewel die extra rente-inkomsten natuurlijk wel weer meetellen in het BBP…